Presentisme (literaire en historische analyse)

Presentisme is een manier van historische analyse waarbij hedendaagse ideeën en perspectieven anachronistisch worden geïntroduceerd in voorstellingen of interpretaties van het verleden. Verscheidene moderne historici trachten in hun werk presentisme te vermijden omdat zij geloven dat het tot een verkeerd inzicht in hun onderwerp leidt. Zij menen namelijk dat je het verleden moet benaderen met de ideeën en perspectieven van die tijd in het achterhoofd om het verleden echt te kunnen begrijpen.

De Oxford English Dictionary vermeldt presentism voor het eerst in zijn historiografische betekenis vanaf 1916, en de term was mogelijk als sinds de jaren 70 van de 19e eeuw in deze betekenis in gebruik. Historicus David Hackett Fischer noemt presentisme een logische drogreden ook wel de „drogreden van nunc pro tunc („fallacy of nunc pro tunc”)”.^[1] Het „klassieke voorbeeld“ van presentisme is volgens Fischer de zogenaamd „Whig-geschiedenis”, waarbij bepaalde achttiende en negentiende-eeuw Britse historici geschiedschrijving gebruikten om hun eigen politieke overtuigingen te staven.^[2] Deze interpretatie was presentistisch omdat het verleden niet in objectieve historische context afschilderde, maar in plaats daarvan geschiedenis slechts bekeek door de lens van eigentijdse Whig-overtuigingen. In dit soort benadering, dat de relevantie van geschiedenis voor het heden benadrukt, krijgen de zaken die niet relevant schijnen om de eigen overtuiging te staven weinig aandacht, wat (vaak) leidt tot een misleidend beeld van het verleden. „Whig-geschiedenis” en „Whig-achtig” worden vaak gebruikt als synoniemen voor presentisme, in het bijzonder wanneer de historische voorstelling in kwestie teleologisch of triomfalistisch is.

1. ↑ D.H. Fischer, Historians' Fallacies: Toward a Logic of Historical Thought, New York, 1970, p. 135.
2. ↑ D.H. Fischer, Historians' Fallacies: Toward a Logic of Historical Thought, New York, 1970, p. 139.